Half juni dit jaar maakte De Bezige Bij bekend de brieven van Gerard Reve opnieuw te gaan uitgeven. Waar vorige brievenboeken van Reve bijna allemaal bundelingen van brieven aan één persoon bevatten, wil De Bij nu een chronologische bundeling op de markt brengen. Een plan met haken en ogen.

In de afdeling Hoe Je Het Moet Doen (Brieven aan Ab Visser) van zijn boek Het Lieve Leven (1974) is te lezen hoe Gerard Reve Ab Visser op 17 maart 1972 probeert over te halen hun briefwisseling te verkopen. Visser gaat niet op het voorstel in en op 11 januari 1973 probeert Reve het - in een niet gepubliceerde brief - nog een keer. Nadat hij Visser gevraagd heeft of hij zelf kopieën van zijn eigen brieven zou mogen ontvangen schrijft hij: "Intussen - en dat is een zaak op haarzelve - wil je misschien de originelen verkopen aan Johan B.W. (je kunt goede kopijen vragen & het recht van inzage blijven eisen.) In dat geval wil ik wel voor je bemiddelen."

Wie deze Johan B.W. is blijkt uit een - wederom niet gepubliceerde - brief van 18 januari 1973: "Ik heb de [voor opname in Het Lieve Leven - MS] door jou afgestane brieven om te beginnen maar aan Johan B.W. Polak gestuurd, zodat ze - in origineel of in fotokopie - in het archief terechtkomen. Maar hoe verder? Ik vind je houding terzake Geld onjuist. Van die - vermoedelijk uit de Romantiek stammende - trots is door de handel op zeer grote schaal en ten koste van de kunstenaar misbruik gemaakt. Ik schrijf je nog hierover, zij het niet op stel en sprong."

Dit verdere vertoog heeft er, helaas, niet van mogen komen - wel is zeker dat Visser uiteindelijk 'door de bocht ging': Reve's brieven aan Visser zijn inderdaad - zij het tijdelijk - in het archief van Johan Polak terechtgekomen. Visser is niet de enige die door Reve verzocht werd brieven te verkopen, ook Bernard Sijtsma werd door Reve benaderd: op 5 november 1971 schrijft Reve hem: "Heb je geen zin om mijn brieven te verkopen? Dat zou ik doen. Bij de verzamelaar die ik op het oog heb zijn ze zeer veilig."

De verzamelaar die Reve 'op het oog' heeft is ook nu weer Johan B.W. Polak. De bibliofiel Johan Polak (1928-1992) begon in 1962 samen met Rob van Gennep (1937-1994) de uitgeverij Polak & Van Gennep. In 1965 gaf deze uitgeverij een bibliofiele dichtbundel van Gerard (toen nog: Kornelis van het) Reve uit: de bundel Zes gedichten verscheen in een oplage van 100 exemplaren, een exemplaar moest 45 gulden kosten.

In 1968 volgde, in samenwerking met uitgeverij Thomas Rap, het Engelstalige A Prison Song in Prose. In dat jaar gingen Polak en Van Gennep ieder een eigen kant op, en werd de jurist Ben Hosman de rechterhand van Polak. De uitgeverij kreeg de naam Athenaeum - Polak & Van Gennep. Van 1971 tot 1974 was deze uitgeverij de vaste uitgever van Reve. Het al eerder genoemde Het Lieve Leven is het laatste boek van Reve dat bij Athenaeum - Polak & Van Gennep verscheen. Om gezondheidsredenen trok Polak zich meer en meer uit de uitgeverij terug en van 1983 tot 1988 was Ben Hosman directeur - eigenaar.

In 1988 werd de uitgeverij overgenomen door Ad ten Bosch, en vrijwel direct daarna verkocht. Athenaeum - Polak & Van Gennep is nu een imprint van Em. Querido's Uitgeverij b.v. Johan Polak overleed in 1992. De bibliotheek van Polak kwam in 1993 bij het Utrechtse veilinghuis Beijers onder de hamer. Op de catalogus staat: The bibliophile and scholarly library of the late J.B.W. Polak (1928-1992). The most extensive, comprehensive, and exquisite Dutch private library in splendid condition.

Wie naar deze veiling trok in de hoop enige brieven van Gerard Reve te kunnen bemachtigen, kwam van een koude kermis thuis. Halverwege de jaren tachtig was er een nieuwe naam op het 'Reve-brieven-front' opgedoken: de Deventer antiquaar Henk Kraayenbrink, in die jaren de coming man in de handel in (literaire) handschriften in Nederland.

Hoe alles precies verlopen is, is niet helemaal duidelijk, maar Kraayenbrink wist (in ieder geval) de hand te leggen op de brieven van Reve aan Willem Bruno van Albada en Henk van Manen (beter bekend als Teigetje en Woelrat) en Ronald Lucardi. Van deze collecties maakte Kraayenbrink kopieën, die hij (onder anderen?) ook A.F.Th. van der Heijden toestuurde.

Interesse in de aanschaf van de brieven had Van der Heijden blijkbaar niet, want de collecties werden verkocht aan 'een mensenpaar van de gelijkgeslachtelijke manmanlijke liefde, dat het avondrood tegemoet zag' - zoals het stel later in de pers omschreven zou worden - die de totale collectie in beheer gaf aan de in Groningen woonachtige Reve-kenner Hans Evers. Deze gaf in het voorjaar van 1997 het eveneens in Groningen gevestigde veilinghuis Postma de opdracht deze hele collectie te veilen.

Naast originele foto's, eerste drukken, opdrachtexemplaren, typoscripten en agenda's kwamen ook brieven en complete briefcollecties onder de hamer. Van de grote collecties bleven de brieven aan Pastoor Jan Hendrickx (26 brieven, periode:1968-1979) en die aan de schilder Aldert Koop (34 brieven, periode 1972-1979) onverkocht. Van de vele brieven die Gerard Reve aan de kunstenaar Frans Pannekoek schreef kwamen 16 (gedeeltelijk niet gepubliceerde) brieven in de verkoop. Het lot ging voor 9000 gulden naar een verzamelaar. De volledige briefwisseling tussen Gerard Reve en Vincent Steinmetz (65 brieven, waarvan 44 van Reve) werd voor 18.000 gulden aan een privé-persoon verkocht.

De 109 brieven van Reve aan Teigetje (en later ook Woelrat) werden voor 25.000 gulden aangekocht door het Letterkundig Museum. De 48 brieven van Reve aan Ronald Lucardie (in de catalogus omschreven als: 'Lieve Sluitspier' - Brieven Aan Een Blauwe.) werden voor 17.000 verkocht. Ook hier was het Letterkundig Museum de eindbieder.

Dat lang niet iedereen 'zijn' Reve-brieven aan Polak had willen verkopen was al eerder duidelijk geworden. Eerder al veilde Veilinghuis Burgersdijk en Niermans (Leiden) de brieven die Reve aan Josine Meijer (Josine M.) schreef. Het totale pakket (ruim 200 brieven) bracht iets meer dan 10.000 gulden op. De koper was de Leidense antiquaar Piet van Winden, die in opdracht van een klant - een verzamelaar - handelde. Ook de brieven van Reve aan Jan Groothuyse (gepubliceerd als: Brieven aan mijn Lijfarts) kwamen op deze manier in het bezit van deze (Belgische) verzamelaar.

Maar het bezitten van zulk hoogwaardig materiaal bleek een kostbare grap, en ook deze Belgische verzamelaar besloot, net als het 'mensenpaar van de gelijkgeslachtelijke manmanlijke liefde' zijn collectie van de hand te doen. En zo organiseerde Veilinghuis G. Postma nauwelijks een jaar later een tweede Reve-veiling.

De brieven die in deze veiling onder de hamer kwamen vallen in drie groepen te verdelen: de losse brieven, de kleinere collecties en de serieuze briefwisselingen. Onder de kleinere collecties vallen de brieven aan Adriaan van Dis (2 brieven), de al eerder genoemde Ben Hosman (3 brieven), Bert de Groot (Elsevier, 3 brieven), Gert Jan Hemmink (4 brieven), Henk Sissing (4 brieven), Klaas de Wit (6 brieven) en Peter Loeb (Loeb & Van der Velden Uitgevers, 3 brieven).

De grotere collecties bestaan uit: 21 brieven aan Wilhelm Johann Schumacher (van de 21 brieven werd 15 brieven gepubliceerd in: Brieven aan Wimie); 18 brieven aan Ab Visser (waarvan 7 brieven gepubliceerd werden) en 34 brieven aan de Duitse vertaler van Reve, Jürgen Hillner. Van deze laatste collectie werd slechts 1 brief gepubliceerd. Onder de losse brieven valt vooral een brief "Aan de boekhouding van Uitgeverij 'De Bezige Bij' te Amsterdam" op. Van al deze brieven is alleen de collectie Ab Visser aangeschaft door het Letterkundig Museum - alle andere kwamen in handen van stichtingen, handelaren of particulieren.

De (voorlopig) laatste openbare verkoop van brieven van Gerard Reve vond plaats op 19 maart jongstleden. In een uitzending van Barend en Van Dorp maakte de al eerder genoemde antiquaar Piet van Winden bekend de briefwisseling tussen Gerard Reve en Boudewijn Büch in de aanbieding te hebben.

De collectie bestond uit 16 brieven en één ansicht van Reve, 3 brieven van Joop Schafthuizen en 8 brieven en één ansicht van Boudewijn Büch. Van Winden maakte bekend de collectie de volgende dag te koop aan te bieden tijdens de opening van de 24th European Antiquarian Book and Print Fair in Amsterdam. Toen de beurs die middag om 16.00 uur openging, bleek de collectie verkocht. Noch de naam van de koper noch het bedrag werd bekend gemaakt.

Half juni dit jaar maakte uitgeverij De Bezige Bij bekend dat het de brieven van Gerard Reve opnieuw uit zal gaan geven. Waar vorige brievenboeken van Reve bijna allemaal bundelingen van brieven aan één persoon bevatten, wil De Bezige Bij nu een chronologische bundeling op de markt brengen. Een idee dat vele vragen oproept.

Compleet zal de uitgave nooit zijn. Dat hoeft niet erg te zijn. Van Gerrit Achterberg zijn vele drukken van de Verzamelde Gedichten verschenen voor dat de 'definitieve' editie verscheen. Vele 'verzamelde werken' hebben die weg bewandeld. Toch zijn er vraagtekens te zetten. Wie in de jaren negentig de moeite heeft genomen de aangeboden collecties originele brieven te vergelijken met de gedrukte uitgaves van die brieven heeft meerdere verschillen kunnen ontdekken.

Van de brieven aan Josine Meijer is in ieder geval één brief nooit gepubliceerd, van die aan Ab Visser meerdere niet. De uitgave van de brieven aan Frans Pannekoek is niet compleet en ook de brieven aan Wimie zijn slechts gedeeltelijk verschenen. Maar het is niet alleen de incompleetheid van sommige collecties die gaten kan veroorzaken. Bestaan er kopieën van de brieven die Gerard Reve aan Johan Polak zond? Dat deze vraag belangrijk is mag blijken uit het volgende: toen Joop Schafthuizen de brieven die Polak aan Reve stuurde in de verkoop gooide, maakte dat Polak zo kwaad dat hij de brieven van Reve aan hem direct in de ban deed. In zijn testament staat opgenomen dat deze pas 50 jaar na zijn overlijden weer geopend mogen worden.

Die 'complete' uitgave kan in dat geval dus nog wel even duren. En de brieven aan Vincent Steinmetz? Waar zijn die gebleven? De brieven aan Frans Pannekoek? De brieven aan Jürgen Hillner? Wat gebeurt er met de brieven in particulier bezit? En de brieven op de voorraadbalansen van diverse antiquariaten - wat gaan we daar van terug vinden? De hoop dat de Bezige Bij de brieven van Reve nu niet alleen chronologisch maar ook compleet uit zal brengen is een ijdele hoop.